به اثر گذاشتن مداد سیاه و یا ذغال بر روی کاغذ یا مقوا با سایه های تیره و روشن سیاه قلم گویند. سیاه قلم سبکی از نقاشی است که در آن تنها از طیف رنگی سیاه تا سفید استفاده می شود. در فرهنگ فارسی معین این واژه نوعی از نقاشی که در آن فقط از قلم و مرکب سیاه، ذغال یا مداد کار شده باشد و هیچ رنگ آمیزی نداشته باشد معنی شده است. در طراحی سیاه قلم هنرمند معمولا یک سوژه انتخاب کرده و با مهارت و ریزبینی تمام با استفاده از شیوه های فوتورئال و هایپررئال و روش جزء به کل آنرا ترسیم می کند. با استفاده از نقاشی سیاه قلم می توان انواع طرح ها از مناظر گرفته تا چهره را به تصویر کشید.
تاریخچه سیاه قلم
سیاه قلم یکی از زیرشاخه های هنر نقاشی می باشد و قدمتی دیرینه دارد. آغاز این هنر در ایران را می توان در سده هفتم هجری قمری جست و جو کرد، زمانیکه کمال الملک استفاده از ذغال را برای نقاشی بین شاگردانش رواج داد. ذغال مورد استفاده آنها مل نام داشت و با استفاده از قلمو بر روی بوم کشیده می شد. البته از آنجا که اطلاعات جامع و موثقی درمورد تاریخچه سیاه قلم وجود ندارد، برخی افراد، خلق این نوع نقاشی را به محمد بن محمود شاه خیام که در دوران بایسنقر میرزا، نقاش معروفی بود، نسبت می دهند به دلیل آنکه لقب وی سیاه قلم بود.
یکی از بدیهی ترین تفاوت های این دو مواد مصرفی شان است. مشخصا در طراحی با مداد از گرافیت و سیاه قلم از ذغال استفاده می شود. از دیگر تفاوت ها می توان به موارد زیر نیز اشاره کرد:
ذغال نسبت به مداد دارای ضخامت بیشتری بوده و روان‌تر و مشکی‌تر می باشد. از این رو طراحی با ذغال طرح های رئال و احساسی بیشتری ایجاد می‌کند. همچنین استفاده از مداد بسیار آسان تر بوده و در هر مکانی میشه از آن استفاده کرد اما ذغال شرایط محیط خاصی دارد و در پایان کار برای حفظ و ماندگاری بیشتر باید تحت محافظت قرار گیرد که در تیترهای بعدی به آن خواهیم پرداخت.